De onzichtbare kracht achter succesvolle verandering
Leestijd: ongeveer 5 minuten
Verandertrajecten in organisaties zijn zelden simpel. Het is niet genoeg om nieuwe rollen, werkprocessen en een vernieuwde inrichting te ontwerpen, en dan aan te nemen dat de verandering vanzelf plaatsvindt. De praktijk is vaak weerbarstiger, vooral omdat een belangrijk aspect vaak over het hoofd wordt gezien: de onderstroom.
Bij veranderingen ligt de focus meestal op de bovenstroom—de formele afspraken, processen en structuren die vastleggen ‘hoe we werken’. Maar hoe een organisatie daadwerkelijk functioneert, wordt grotendeels bepaald door de onderstroom. Dit zijn de onbesproken regels, informele afspraken, emoties en gedragingen die mensen in een organisatie met elkaar verbinden. En als de onderstroom niet op één lijn ligt met de bovenstroom, ontstaan er fricties die een verandering gegarandeerd laten mislukken.
In dit artikel bespreken we met Heleen Vrolijk en Hélène Rademaker, beide verandercoaches bij Ctree, waarom het essentieel is om tijd te maken voor het in kaart brengen van de onderstroom en welke vaardigheden nodig zijn om dit effectief te doen.
Wat is de onderstroom en waarom is het belangrijk?
De onderstroom omvat de informele dynamiek in een organisatie: de manier waarop mensen echt samenwerken, hoe ze zich voelen over veranderingen en wat hen drijft. Vaak is dit niet zichtbaar of expliciet besproken, maar het speelt een cruciale rol in hoe veranderingen worden ontvangen en uitgevoerd. Wanneer er onvoldoende aandacht is voor de onderstroom, ontstaan er inefficiënties, wantrouwen en weerstand. Heleen Vrolijk, verandercoach bij Ctree, benadrukt: “Als je geen aandacht hebt voor de onderstroom, slaagt je project gegarandeerd niet. Het gaat om het herkennen en erkennen van wat er echt speelt, zelfs als het ongemakkelijk is.”
Wat gebeurt er als de onderstroom wordt genegeerd?
Een gebrek aan aandacht voor de onderstroom kan leiden tot problemen zoals onzichtbare weerstand, slechte samenwerking en een gebrek aan intrinsieke motivatie. Het gevaar is dat managers vaak aannemen dat medewerkers veranderingen gewoon zullen accepteren omdat ze ‘moeten’.
Maar volgens Hélène Rademaker, ook verandercoach bij Ctree, is dat een illusie: “Verandering kan niet alleen vanuit het hoofd worden gedreven, maar moet ook het hart raken. Het waarom achter de verandering moet helder en goed uit te leggen zijn.”Hélène: "Verandering moet ook het hart raken"
Leiderschap: de sleutel tot balans
Leiders spelen een cruciale rol in het balanceren van de boven- en onderstroom. Zij moeten signalen van spanning en weerstand kunnen oppikken, vaak via lichaamstaal en subtiele gedragingen die niet expliciet worden geuit. Dit vraagt om empathisch vermogen, sensitiviteit en lef.
Hélène Rademaker legt uit: “Als je als leider niet durft te benoemen wat er speelt, blijft de onderstroom een barrière. Het vereist moed om open te zijn en om aandacht te geven aan wat niet gezegd wordt.”
Een goede leider creëert een veilige sfeer waarin medewerkers zich vrij voelen om hun zorgen en ideeën te delen. Dit vraagt niet alleen om heldere formele kaders, maar ook om sociale en empathische vaardigheden.
Hoe creëer je balans tussen de onderstroom en bovenstroom?
Balans ontstaat door beide stromingen evenveel aandacht te geven. Dit begint met het bespreekbaar maken van wat er leeft in de onderstroom. Heleen: “Gedrag dat vaak wordt bestempeld als ‘ongewenst’, zoals klagen of weerstand, is eigenlijk een symptoom van iets diepers. Het is onze taak om dat te onderzoeken en te gebruiken om verandering te versterken.”
Het betrekken van medewerkers bij het veranderproces is essentieel. Als mensen mogen meedenken over oplossingen, voelen ze zich meer betrokken en gemotiveerd. Dit vermindert niet alleen weerstand, maar brengt vaak waardevolle ideeën naar boven die het veranderproces versterken.
Het belang van tijd en kwetsbaarheid
Een veelvoorkomende valkuil in verandertrajecten is dat het management denkt dat de verandering al ‘klaar’ is wanneer het bij medewerkers wordt geïntroduceerd. Maar eigenlijk begint het dan pas. Heleen benadrukt: “Maak tijd om medewerkers mee te nemen in de verandering. Die tijd verdien je altijd terug. Een veilige sfeer waarin kwetsbaarheid mogelijk is, helpt om de onderstroom sneller zichtbaar te maken.”
Het omarmen van onzekerheid en spanning, in plaats van het snel te willen blussen, is ook cruciaal. Dit vraagt van leiders niet alleen geduld, maar ook het lef om zelf kwetsbaar te zijn en hun eigen normen en waarden onder de loep te nemen. Zoals Hélène zegt: “Iedereen kan deze vaardigheden leren, maar het vereist oefening en toewijding.”
Heleen: "Maak tijd om medewerkers mee te nemen in de verandering, die tijd verdien je altijd terug"
Onderstroom en bovenstroom in balans: een gezamenlijke inspanning
Een succesvolle verandering vraagt om aandacht voor zowel de technische aspecten (bovenstroom) als de menselijke dynamiek (onderstroom). Het is een gezamenlijke inspanning van leiders, teams en verandercoaches.
Door de signalen uit de onderstroom serieus te nemen, ontstaat er een veilige basis om de verandering echt duurzaam te borgen.
Hulp nodig? We staan voor je klaar
Herken je dat de dynamiek in jouw team of organisatie niet helemaal klopt? Heb je het gevoel dat de onderstroom een obstakel vormt voor succesvolle verandering? Of heb je geen idee waarom de gewenste verandering in jouw organisatie maar niet wil lukken?
De verandercoaches van Ctree hebben de kennis en ervaring om je hierbij te helpen. Of je nu worstelt met weerstand, onduidelijkheid of een gebrek aan motivatie: wij helpen je om beide stromingen te onderzoeken, in balans te brengen en je verandertraject te laten slagen en duurzaam te borgen.
Neem contact met ons op en ontdek hoe wij jouw organisatie verder kunnen helpen!